تحلیل پیامدهای تأسیس کنسولگری ترکیه در اصفهان

مرکز تحلیلی رافق به بررسی پیامدهای تاسیس کنسولگری ترکیه در اصفهان پرداخته است. با توجه به رویکرد ترکیه نسبت به ایران در کشورهای عراق، سوریه، لبنان، فلسطین، قفقاز و آسیای مرکزی و همچنین تعاملات این کشور با آمریکا، انگلیس و اسرائیل، لازم است که در این زمینه با دقت بیشتری عمل شود و جوانب مختلف مورد توجه قرار گیرد.

تاسیس کنسولگری‌های متعدد توسط کشورهای همسایه در یکدیگر، امری رایج است که به تقویت همکاری‌های اقتصادی و تجاری، افزایش تبادلات فرهنگی و آموزشی، کاهش نگرانی‌های امنیتی و مرزی و ارتقای همبستگی سیاسی کمک می‌کند. در حال حاضر، ایران و ترکیه هر یک دارای سه کنسولگری در خاک یکدیگر هستند. به گفته هاکان فیدان، وزیر خارجه ترکیه، قرار است کنسولگری جدید جمهوری اسلامی ایران در شهر وان ترکیه افتتاح شود. به همین ترتیب، انتظار می‌رود ترکیه نیز کنسولگری‌ای در یکی از شهرهای ایران تأسیس کند.

با توجه به سفرهای گردشگری بسیاری از ایرانیان به شهر مرزی وان ترکیه و برنامه‌ریزی‌های انجام شده برای اتصال راه‌آهن ایران به ترکیه و ادامه آن به شهر وان، این انتخاب برای ایران منطقی و معقول به نظر می‌رسد و با حسن نیت و بدون هیچ گونه غرض ورزی انجام شده است. اما در مقابل، خبرهایی منتشر شده که نشان می‌دهد ترکیه قصد دارد کنسولگری خود را در شهر اصفهان، که مرکز ایران و قلب تمدن ایرانی است، تاسیس کند. اصفهان از نظر جمعیت، اهمیت و نقش بی‌بدیلش در شکل‌گیری هویت و تمدن ایرانی به هیچ وجه با شهر کوچک و مرزی وان ترکیه قابل مقایسه نیست.

سوالی که مطرح می‌شود این است که چرا تناسب میان ظرفیت‌ها و ویژگی‌های این دو شهر رعایت نشده و چرا در اینجا کفه ترازو به نفع ترکیه سنگین‌تر است؟ چرا ایران ترجیح نداده فعلاً وان را کنار بگذارد و اگر ترکیه به هر دلیلی اصرار بر تاسیس کنسولگری در اصفهان دارد، حداقل کنسولگری خود را در شهر قونیه تأسیس کند؟ هرچند قونیه نیز شهر بزرگی نیست، اما به واسطه وجود مقبره مولانا، هویتی ایرانی و پارسی دارد و می‌تواند به عنوان محلی برای تأثیرگذاری فرهنگی ایرانیان مورد استفاده قرار گیرد.

ایده تاسیس کنسولگری ترکیه در اصفهان از سال ۱۴۰۳ به طور علنی در رسانه‌ها مطرح شده و مباحثی همچون استفاده از ظرفیت‌های اقتصادی و گردشگری استان اصفهان در این زمینه مطرح گردیده است. اما سابقه عملکرد ترکیه در کشورهای همسایه و نگاه این کشور به نقش و عملکرد کنسولگری‌ها، نگرانی‌های جدی را در مورد تبعات این اقدام به وجود می‌آورد. به ویژه اینکه ایران معمولاً در زمینه استفاده از فرصت‌های متقابل ناشی از ایجاد کنسولگری‌ها، بر مبنای برنامه‌ریزی دقیق و چابکی عمل نمی‌کند.

پس از تأسیس کنسولگری ترکیه در مشهد در تابستان سال ۱۳۹۳، مباحث خوشبینانه‌ای مطرح شد، اما پس از گذشت ۱۱ سال، نه تنها شاهد حضور گسترده‌تر گردشگران ترکیه در مشهد و دیگر نقاط خراسان نبوده‌ایم، بلکه تحرک اقتصادی چشمگیری نیز در این منطقه از سوی ترکیه مشاهده نشده است. در عوض، تحرکات فرهنگی و امنیتی کنسولگری ترکیه در مشهد، مانند تلاش برای ارتباط با ترکان خراسان و برخی اقدامات هویت‌ساز به نفع ترکیه، نگرانی‌هایی را ایجاد کرده است.

آیا قرار است پس از افتتاح کنسولگری ترکیه در اصفهان، مدتی شعار گسترش حضور گردشگران ترکیه و سرمایه‌گذاری اقتصادی این کشور مطرح شود و سپس مانند آنچه در مشهد رخ داد، همه چیز به فراموشی سپرده شود؟ ترکیه هفته گذشته آرامگاه سلطان محمود غزنوی، پادشاه ایرانی در غزنی افغانستان را با هزینه ۹۰ هزار دلار بازسازی کرد و هویت ترکیه‌ای برای او جعل کرد. آیا قرار است ترکیه به سراغ مزار سلطان ملکشاه ایرانی و خواجه نظام الملک در قلب اصفهان برود و روند هویت‌سازی جعلی خود را در این شهر نیز ادامه دهد؟

در سال‌های اخیر، شاهد بوده‌ایم که افرادی در پوشش گردشگر و استاد زبان‌شناسی از ترکیه به ایران آمده و با راه‌اندازی صفحاتی در شبکه‌های اجتماعی، به شناسایی طوایف و گروه‌های ترک در نقاط مختلف ایران پرداخته‌اند. این افراد هیچ حد و مرزی برای فعالیت‌های خود قائل نبوده و دامنه شناسایی گروه‌های ترک در ایران را گسترش داده‌اند. آیا این هویت‌سازی و تاریخ‌سازی جعلی برای بخش‌هایی از ایرانیان با هدف تضعیف حس همدلی و همبستگی ملی در کشور، در کنار کارویژه‌ای که ترکیه با هدایت غرب برای خود تعریف کرده، به تضعیف حس تعلق خاطر جمعی مردم این کشورها منجر نخواهد شد؟

با توجه به مجموعه این تحولات و روند کلی درگیری ایران با آمریکا و رژیم صهیونیستی، بررسی پیامدهای افتتاح کنسولگری ترکیه در اصفهان ضروری است. شاید در نگاه اول این رویداد اهمیت زیادی نداشته باشد، اما بررسی رویکرد ترکیه نسبت به ایران و تبعات آن، ما را ملزم می‌کند تا قبل از تصمیم‌گیری نهایی در این زمینه با دقت بیشتری عمل کنیم و جوانب مختلف را در نظر بگیریم.

*کارشناس مسائل ترکیه و قفقاز