خسارت سالانه ۱۶ میلیارد دلاری ناشی از ناترازی گاز به کشور وارد می‌شود

طبق آخرین آمارهای منتشر شده، ناترازی گاز سالانه بیش از ۱۶ میلیارد دلار خسارت به اقتصاد کشور وارد می‌کند که معادل ۱۸ درصد از کل صادرات ایران در سال ۱۴۰۰ است.

به گزارش مرکز تحلیلی رافق، محبوبه کباری – با نزدیک شدن به فصل زمستان، مصرف گاز در برخی مناطق به حد هشدار رسیده و رکوردهای جدیدی در این زمینه ثبت شده است. کسری روزانه گاز که در سال ۱۳۹۹ حدود ۱۵۵ میلیون مترمکعب بود، اکنون به بیش از ۳۰۰ میلیون مترمکعب افزایش یافته و پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهد که این رقم تا سال ۱۴۱۰ به ۶۰۰ میلیون مترمکعب خواهد رسید. در حالی که برخی مقامات بر «افزایش تولید» تأکید دارند، کارشناسان هشدار می‌دهند که این راهکار پرهزینه و زمان‌بر است و بدون اصلاح مصرف، تنها منابع ملی هدر خواهد رفت.

ناترازی گاز در کشور در سال‌های اخیر به یک هشدار جدی تبدیل شده است. بر اساس گزارش‌های رسمی، میانگین کسری روزانه گاز از ۱۵۵ میلیون مترمکعب در سال ۱۳۹۹ به ۱۷۴ میلیون مترمکعب در سال ۱۴۰۱ رسیده و در زمستان از ۳۰۰ میلیون مترمکعب نیز فراتر رفته است. کارشناسان هشدار می‌دهند که اگر این روند ادامه یابد، ایران تا سال ۱۴۱۰ با کسری روزانه ۶۰۰ میلیون مترمکعب مواجه خواهد شد.

افزایش تولید ضروری است اما کافی نیست. سال‌هاست که سیاست‌گذاری برای رفع ناترازی بر افزایش تولید متمرکز بوده است، اما تجربه نشان داده که این مسیر نه تنها پرهزینه، بلکه زمان‌بر نیز است. اجرای طرح‌های توسعه میادین جدید گازی به بیش از ۵۰ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری و ۱۰ تا ۲۰ سال زمان نیاز دارد. در حالی که ناترازی کنونی، صنایع مهم و گرمایش بخش خانگی را تحت فشار قرار داده و فرصتی برای آزمون طرح‌های بلندمدت باقی نگذاشته است.

افزایش تولید بدون اصلاح مصرف بی‌فایده است. پیش‌تر محمدرضا جولایی، مدیر مرکز کنترل شرکت ملی گاز ایران، در این باره گفته بود: «افزایش تولید بدون اصلاح مصرف، مانند پر کردن سطلی سوراخ است؛ هرچه بیشتر بریزی، باز خالی می‌شود.» طبق آمارها، ناترازی گاز سالانه بیش از ۱۶ میلیارد دلار خسارت به اقتصاد کشور وارد می‌کند که معادل ۱۸ درصد از کل صادرات ایران در سال ۱۴۰۰ است. بخش عمده این خسارت به نیروگاه‌ها مربوط می‌شود که به دلیل کمبود گاز، ناچار به مصرف نفت کوره (مازوت) می‌شوند؛ سوختی که هم گران‌تر است و هم آلودگی ایجاد می‌کند. همچنین، سالانه حدود ۱۱ میلیارد دلار زیان از عدم صادرات برای کشور به همراه دارد.

بخش صنایع کلان مانند فولاد، سیمان و پتروشیمی نیز از این مشکل بی‌نصیب نمی‌مانند. قطع گاز صنایع در زمستان تنها در یک سال حداقل ۳ میلیارد دلار زیان مستقیم به بار آورده است. کاهش ۲۳ درصدی تولید فولاد، افت ۱.۳ میلیارد دلاری صادرات پتروشیمی و ضرر ۱.۳۶ میلیارد دلاری صنعت سیمان نمونه‌هایی از این خسارت هستند. علاوه بر این، مشکل ناترازی گاز به بازارهای صادراتی ایران نیز آسیب زده است؛ به‌گونه‌ای که کشور در سال ۱۴۰۰ تنها توانست ۴۲ درصد از تعهدات صادراتی گاز خود به ترکیه و عراق را اجرا کند. این ناتوانی نه‌تنها به معنای زیان مالی، بلکه تهدیدی برای اعتبار و موقعیت ایران در بازارهای بین‌المللی انرژی است.

نادیده‌گرفتن سهم نسل‌های آینده شاید مهم‌ترین بخش ماجرا، زیان بین‌نسلی ناشی از عدم تزریق گاز به میادین نفتی باشد. به دلیل اولویت‌دهی به مصرف روزمره، روزانه ۶۰ میلیون مترمکعب گاز که باید برای حفظ فشار و افزایش برداشت به مخازن نفتی تزریق می‌شد، صرف گرمایش خانگی می‌شود. این اقدام، فرصت افزایش ضریب بازیافت نفت به میزان ۱۶.۳ میلیارد بشکه را از کشور گرفته است؛ ثروتی به ارزش تقریبی ۸۱۵ میلیارد دلار که برای همیشه از دسترس نسل‌های آینده خارج می‌شود. جواد اوجی، وزیر نفت دولت سیزدهم، پیش‌تر هشدار داده بود: «اگر نتوانیم طرح‌های تزریق گاز به میادین نفتی را به‌موقع انجام دهیم، میلیاردها دلار ثروت نسل‌های آینده از دست خواهد رفت.»

بهینه‌سازی؛ راه‌حل سریع، ارزان و پایدار. در برابر این مشکل، بهینه‌سازی مصرف گاز، تنها مسیر کم‌هزینه و عملی است. این طرح با مشارکت مستقیم بخش خصوصی و بدون تحمیل بار مالی بر مردم و دولت قابل اجراست و می‌تواند ظرف ۳ تا ۵ سال، روزانه نزدیک به ۱۹۷ میلیون مترمکعب گاز آزاد کند؛ رقمی معادل کل میانگین ناترازی فعلی کشور. هزینه آزادسازی هر واحد گاز از طریق بهینه‌سازی، حدود ۷۵ درصد کمتر از افزایش تولید است و با سرمایه‌گذاری حدود ۲۰ میلیارد دلاری بخش خصوصی، می‌تواند اجرایی شود.

تجربه‌های آزمایشی نشان داده است که حتی جایگزینی ۷.۵ میلیون بخاری فرسوده با مدل‌های با بازدهی بالا (گرید A)، روزانه تا ۹۰ میلیون مترمکعب صرفه‌جویی به همراه دارد؛ میزانی که به‌تنهایی نیمی از کسری فعلی را جبران خواهد کرد. صادق کریمی، رئیس امور انرژی سازمان برنامه و بودجه، در گفت‌وگویی توضیح داده بود: «بهینه‌سازی مصرف، همزمان مانع زیان صنایع می‌شود، صادرات را نجات می‌دهد و فشار بر مردم را هم کم می‌کند؛ در حالی که طرح‌های افزایش تولید، سال‌ها طول می‌کشند و به نتیجه نمی‌رسند. تداوم سیاست‌های فعلی و صرف تمرکز بر افزایش عرضه، به معنای پذیرش آگاهانه خسارت‌های سالانه بیش از ۳۰۰ هزار میلیارد تومان به بخش صنعت است. بهینه‌سازی مصرف گاز، به صرفه‌ترین و ضروری‌ترین راهکار برای رفع قسمت قابل توجهی از ناترازی انرژی است.